संत रवीदासांचे क्रांतिकारक विचार!
प्रस्तावना:
भारतीय प्रमुख संतांमध्ये ज्या संतांचे नाव अग्रभागी घेतले जाते त्यामध्ये संत रवीदासांचे नाव अग्रभागी आहे. जन्माने दलित असलेल्या रविदास यांची जन्मतारीख निश्चितपणे सांगता येत नसली तरी त्यांचा जन्म साधारण 1450 मध्ये झाला असा त्यांच्या साहित्याचे अभ्यासक आणि तज्ञांचा कयास आहे. रघुराम आणि घुरबिनिया या दाम्पत्याच्या पोटी जन्माला आलेल्या रवीदासांचा जन्म उत्तरप्रदेशातील वाराणसीच्या जवळ असलेल्या श्री गोवर्धन या गावी झाला. हे ठिकाण सध्या त्यांचे जन्म ठिकाण म्हणून ओळखले जाते. रवीदासांच्या वडिलांचा चामडे कमविण्याचा व्यवसाय होता आणि ते मेलेल्या जनावरांच्या कातडीपासून बनविले जात असे. या व्यवसायाकडे हीन नजरेतून पाहिले जात असल्यामुळे त्यांची, त्यांच्या परिवाराची आणि हा व्यवसाय करणाऱ्या चमार (अर्थातच चांभार) या जातीची अस्पृश्य जातीत गणना केली जात असे.
शूद्र म्हणून गणले जात असले तरी जन्मापासूनच रावीदासांचा स्वभाव, वर्तन आणि समज आध्यात्मिक विचारांच्या जवळ जाणारे होते. त्यामुळे अगदी लहानवयातच ते उत्तरप्रदेशातील भक्ती चळवळीच्या प्रभावाखाली आले असले तरी संत परंपरेतील निर्गुणा संप्रदायातील त्याचे कार्य आणि कर्तृत्व विशेष उल्लेखित आहे. निर्गुणा संप्रदायाच्या माध्यमातून त्यांनी ब्राह्मणी वर्चस्वाखालील हिंदू धर्मातील जातीव्यवस्थेविरुद्ध अध्यात्मिक मार्गाने लढा दिला. हिंदू धर्मातील चातुर्वर्ण्य व्यवस्थेविरुद्ध अध्यात्मिक मार्गाने लढा उभारताना स्वतः ब्राह्मण जातीत जन्मलेल्या रमनदासत्यांनी रामनुजनाचार्य यांचे ब्राह्मण आणि सवर्ण केंद्री नियम आणि कायदे धुडकावून लावले. भक्ती चळवळीत त्यांनी सर्व वर्णातील स्त्री आणि पुरुष यांना समान स्थान दिले. त्यांनी भक्ती संप्रदायात मुस्लिम धर्मातील लोकांनाही सामावून घेतले. शूद्र आणि मुस्लिम सदस्यांनी बनविलेले भोजन त्यांनी स्वतःही ग्रहण केले आणि संप्रदायातील इतरांनाही खायला सांगितले. त्यांच्या विचारांनी आणि मतांनी प्रेरित होऊन उत्तर भारतातील अनेक हिंदू जातीमधील लोक त्यांच्या चळवळीत सामील झाले. त्यातील त्यांचे बारा शिष्य प्रसिद्ध असून त्यांनी रवीदासांचे जीवन कार्य आणखी पुढे नेले. त्यामुळे तेही नावारूपास आले. यांमध्ये अंतर्नाद, कबीर, पिपा, भावानंद, शुख, सुर्सर, नरहरी, रयदास, धना, सौना आणि दोन महिला शिष्य सुर्सरची पत्नी, पदमावती यांचा समावेश आहे.
Comments
Post a Comment