शिमला करार: भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील शांततेचा करार

शिमला करार (किंवा शिमला करारनामा) हा भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात २ जुलै १९७२ रोजी पाकिस्तानच्या फाळणीच्या पार्श्वभूमीवर झालेला एक महत्त्वपूर्ण शांततेचा करार आहे. हा करार भारताच्या शिमला शहरात झाला होता.

हा करार १९७१ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धानंतर करण्यात आला. त्या युद्धात भारताने पाकिस्तानवर निर्णायक विजय मिळवून पाकिस्तानमधील पूर्व पाकिस्तान स्वतंत्र करून बांगलादेश म्हणून नवे राष्ट्र निर्माण केले.

हा करार दोन देशांमध्ये शांतता प्रस्थापित करण्याच्या दृष्टिकोनातून अतिशय महत्त्वाचा होता.

शिमला कराराची पार्श्वभूमी

१९७१ चे भारत-पाकिस्तान युद्ध

पूर्व पाकिस्तानमधील लोकांना राजकीय हक्क न मिळाल्यामुळे तेथील जनता स्वतंत्रतेसाठी लढा देत होती. भारताने त्या लढ्याला पाठिंबा दिला, आणि पाकिस्तानसोबत युद्ध झाले.

हे युद्ध डिसेंबर १९७१ मध्ये झाले. भारताने पाकिस्तानचा पराभव केला आणि ९०,००० पेक्षा अधिक पाकिस्तानी सैनिक ताब्यात घेऊन त्यांना बंदी बनविले.

युद्धानंतर दोन्ही देशांनी शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी एकत्र येण्याचा निर्णय घेतला. यासाठी शिमला येथे परिषद आयोजित करण्यात आली.

शिमला कराराची मुख्य उद्दिष्टे

भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात शांततेचे संबंध निर्माण करणे.

सर्व प्रश्न शांततेने आणि चर्चेद्वारे सोडवणे.

युद्धकैद्यांची परतफेड करणे.

काश्मीरमधील नियंत्रण रेषेचा (Line of Control) आदर करणे.

राजनैतिक आणि मुत्सद्दी संबंध पुन्हा सुरू करणे.

शिमला कराराच्या महत्वाची कलमे आणि त्यांचे स्पष्टीकरण: 

कलम १: शांततामय सहअस्तित्व

"संयुक्त राष्ट्रांच्या उद्दिष्टांचे पालन करून भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील संबंध असावेत."

अर्थ:

दोन्ही देशांनी संयुक्त राष्ट्रांच्या तत्वांचे पालन करावे, एकमेकांच्या सार्वभौमत्वाचा (स्वतःच्या देशावरचे स्वामित्व) आदर करावा, आणि शांततेने जगावे.

कलम २: हिंसेचा वापर नाही

"सर्व वाद द्विपक्षीय चर्चेद्वारे सोडवावेत; युद्ध किंवा बलप्रयोग टाळावा."

अर्थ:

कोणताही वाद असल्यास, भारत आणि पाकिस्तान त्याचे निराकरण चर्चेद्वारे करतील. युद्ध किंवा लष्करी हल्ला केला जाणार नाही.

कलम ३: नियंत्रण रेषेचा (LoC) आदर

"१७ डिसेंबर १९७१ च्या युद्धानंतर अस्तित्वात आलेली नियंत्रण रेषा दोन्ही देशांनी मान्य करावी."

अर्थ:

काश्मीरमधील Line of Control (LoC) म्हणजे दोन्ही देशांनी नियंत्रित केलेली भूमीची सीमा जशी आहे तशीच राहील. कोणीही ती जबरदस्तीने बदलणार नाही.

कलम ४: युद्धकैदी व लष्करी माघार

"दोन्ही देश युद्धकैद्यांना परत देण्याचे आणि सैन्य माघारी घेण्याचे प्रयत्न करतील."

अर्थ:

भारताने ताब्यात घेतलेले ९०,००० पाकिस्तानी सैनिक परत करण्याचे कबूल केले. तसेच दोन्ही देशांनी आपली सैन्ये सीमेवरून माघारी घेण्याचे ठरवले.

कलम ५: सौहार्दपूर्ण संबंध पुनर्स्थापित करणे

"राजनैतिक संबंध सुरळीत करण्यासाठी दोन्ही देश दूतावास आणि वाणिज्य दूत कार्यालये पुन्हा सुरू करतील."

अर्थ:

दोन्ही देशांनी आपले राजकीय संवादाचे दरवाजे खुले ठेवण्याचा निर्णय घेतला. यामुळे गैरसमज कमी होऊ शकतात.

कलम ६: दीर्घकालीन शांततेसाठी प्रयत्न

"सर्व वाद शांततेने सोडवून दीर्घकालीन समाधान आणि शांतता निर्माण करण्यासाठी प्रयत्न करण्यात येतील."

अर्थ:

फक्त तात्पुरती शांतता नाही, तर कायमस्वरूपी शांततेसाठी दोन्ही देश प्रयत्न करतील. यात काश्मीरचा मुद्दाही चर्चेने सोडवला जाईल, असे ठरवले गेले.

कलम ७: द्विपक्षीयता (Bilateralism)

"भविष्यातील सर्व वाद दोन देशांमध्येच चर्चेद्वारे सोडवले जातील."

अर्थ:

भारत व पाकिस्तान यांच्यातील कोणताही वाद फक्त दोन्ही देशांमध्येच चर्चेद्वारे सोडवला जाईल. कोणतीही तिसरी शक्ती (जसे की अमेरिका, चीन) यात हस्तक्षेप करणार नाही.

शिमला कराराच्या महत्त्वाच्या वैशिष्ट्यांचा आढावा

चर्चेवर भर: दोन्ही देशांनी युद्धाऐवजी संवादावर भर दिला.

नियंत्रण रेषेची मान्यता: पाकिस्तानने नियंत्रण रेषेचा (LoC) आदर करण्याचे मान्य केले.

मानवी दृष्टिकोन: भारताने ९०,००० सैनिक परत करून मोठेपणा दाखवला.

द्विपक्षीय दृष्टिकोन: आंतरराष्ट्रीय हस्तक्षेप टाळून दोन्ही देशांनी थेट चर्चेला प्राधान्य दिले.

शिमला कराराचे परिणाम

१. शांततेचा काळ

युद्धानंतर काही काळ तरी शांतता प्रस्थापित झाली.

२. युद्धकैद्यांची सुटका

९०,००० पाकिस्तानी सैनिक परत पाठवले गेले. हा एक मोठा माणुसकीचा निर्णय होता.

३. काश्मीर वाद कायम

काश्मीर प्रश्न सोडवण्याबाबत ठोस निर्णय झाला नाही. आजही हा वाद कायम आहे.

४. नियंत्रण रेषेचे उल्लंघन

पुढील काही वर्षांत नियंत्रण रेषा अनेक वेळा भंग करण्यात आली. १९९९ चे कारगिल युद्ध याचे उदाहरण आहे.

शिमला करारावरील टीका

काश्मीरचा प्रश्न पूर्णपणे सुटला नाही.

भारताने युद्धकैदी परत करताना पाकिस्तानकडून लिखित हमी घेतली नाही, असा आरोप केला जातो.

पाकिस्तानने नंतरही तिसऱ्या पक्षाचा हस्तक्षेप मागितला, जे द्विपक्षीयतेच्या विरोधात होते.

शिमला कराराचे आजचे महत्त्व

आजही हा करार महत्त्वाचा आहे कारण:

भारत-पाकिस्तान संबंधांमध्ये अनेक वेळा याचा संदर्भ दिला जातो.

भारताच्या द्विपक्षीय धोरणाला बळ मिळते.

युद्धानंतरही शांतता शक्य आहे हे दाखवणारा ऐतिहासिक दस्तऐवज आहे.

निष्कर्ष

शिमला करार हा भारत-पाकिस्तान यांच्यातील एक ऐतिहासिक टप्पा आहे. युद्धानंतर दोन्ही देशांनी शांततेच्या मार्गाचा स्वीकार केला.

यातून एक आशा निर्माण झाली की चर्चेच्या माध्यमातून वाद मिटवता येतो. जरी काश्मीर वाद सुटला नाही तरी हा करार शांती, संवाद आणि सहकार्याचे प्रतीक आहे.

©K.Rahual, 9096242452

An Overview of Simla Pact: A Peace Agreement Between India and Pakistan!

                                                                                        ©Dr.K.Rahul, 9096242452

Introduction

The Simla Pact (also called the Simla Agreement) was a peace agreement signed between India and Pakistan on 2nd July 1972. The meeting was held in the city of Simla, which is in India. The two leaders who signed the agreement were Prime Minister Indira Gandhi of India and President Zulfikar Ali Bhutto of Pakistan.

The Simla Pact came after a major war between the two countries in 1971, which resulted in the creation of a new country; Bangladesh. The agreement was an important step toward peace in South Asia.

After reading this article, reader may able to unsderstand about:

• The background of the Simla Pact

• The main clauses (points) in the agreement

• The meaning of each clause in simple words

• Its impact and importance

Background of the Simla Pact

The 1971 War Between India and Pakistan

In 1971, there was a big war between India and Pakistan. The war was mainly due to political problems in East Pakistan (now Bangladesh). People in East Pakistan were fighting for independence because they felt neglected by the West Pakistani government.

India supported the independence movement in East Pakistan. This led to a war in December 1971. After a short but intense war, India defeated Pakistan. Over 90,000 Pakistani soldiers were taken as prisoners of war (POWs) by India.

After the war, it was important to bring peace. So, the leaders of both countries decided to meet and talk. This led to the Simla Conference in June–July 1972.

The Signing of the Simla Pact

The Simla Conference was held from 28 June to 2 July 1972. After several days of discussion, the Simla Agreement was signed on 2 July 1972.

It was a bilateral agreement, which means it was signed only between India and Pakistan (not under the pressure of any third country like the USA or USSR).

Main Objectives of the Simla Pact:

1. To promote peaceful relations between India and Pakistan

2. To solve all issues through peaceful talks, not war

3. To return the prisoners of war (POWs)

4. To respect the new borders, especially the Line of Control (LoC) in Kashmir

5. To restore diplomatic and political ties

Detailed Explanation of the Simla Pact Clauses

Clause 1: Peaceful Co-existence and Respect for Each Other

"The principles and purposes of the Charter of the United Nations shall govern the relations between the two countries."

Meaning:

India and Pakistan agreed to follow the rules of the United Nations (UN). These include respecting each other's independence, sovereignty (right to rule themselves), and peaceful living.

Clause 2: No Use of Force

"Both countries shall settle their differences by peaceful means through bilateral negotiations without resorting to force."

Meaning:

India and Pakistan agreed not to go to war again. If there is any problem between them, they will talk directly (bilateral negotiations) and solve it peacefully. They will not fight or use their armies.

Clause 3: Respect for the Line of Control (LoC)

"In Jammu and Kashmir, the line resulting from the cease-fire of December 17, 1971 shall be respected by both sides without any attempt to alter it unilaterally."

Meaning:

In the state of Jammu and Kashmir, the area controlled by each side after the 1971 war will be respected. This line is called the Line of Control (LoC). Both India and Pakistan agreed not to try and change this line by force or secretly.

Clause 4: Return of Prisoners of War and Withdrawal of Troops

"Both governments agree to take all steps within their power to normalize their relations including the return of prisoners of war."

Meaning:

India agreed to return the 90,000 Pakistani soldiers it had captured. Also, both countries agreed to bring back their armies to peacetime positions and reduce tension along the borders.

Clause 5: Promote Friendly Relations

"The two countries shall take steps to restore and normalize diplomatic relations including the opening of Consulates."

Meaning:

India and Pakistan agreed to reopen embassies and consulates and to start talking to each other at the government level. This would help in better communication and less misunderstanding.

Clause 6: Working Toward Lasting Peace

"Both countries shall work for durable peace and the final settlement of their differences through peaceful means."

Meaning:

India and Pakistan decided to work not just for short-term peace, but for long-lasting peace. They agreed to solve all issues – including Kashmir – by talking, not fighting.

Clause 7: Bilateralism

"In order to initiate the process of the establishment of durable peace, both sides agree that their respective Heads of Government shall meet again."

Meaning:

Any future problems or issues will be solved directly between India and Pakistan. No third country or outside party should be involved. This is called bilateralism.

Important Features of the Simla Pact

• Focus on dialogue: It showed that both countries wanted to talk instead of fight.

• Recognition of LoC: Pakistan agreed to respect the Line of Control in Kashmir.

• Peace over war: The agreement promoted peace and friendship over military conflict.

• Return of POWs: India agreed to return Pakistani soldiers, showing goodwill.

• No third-party involvement: India’s stand of solving issues bilaterally was accepted by Pakistan.

Impact of the Simla Pact

1. Peace Restored (for a time)

After the 1971 war, there was peace for some time. The agreement helped reduce tension between the two nations.

2. Return of Soldiers

India returned the 90,000 prisoners of war, which was a big humanitarian step.

3. Kashmir Issue Still Unresolved

Although both countries agreed to solve Kashmir through talks, no final solution was reached. The Kashmir issue still remains a point of conflict.

4. Violations of LoC

In the years after the pact, there were many cases where the Line of Control was violated by either side. Wars like Kargil (1999) showed that the pact was not always followed.

Criticism of the Simla Pact

Some people criticized the Simla Pact for the following reasons:

• No permanent solution to Kashmir was made.

• India did not take enough guarantees from Pakistan before releasing the POWs.

• The term “bilateral negotiations” was used, which some think allowed Pakistan to avoid international pressure on Kashmir.

Why the Simla Pact Still Matters Today

Even though it was signed over 50 years ago, the Simla Pact is still important for these reasons:

• It is a reference point in every India–Pakistan discussion.

• It supports the idea that India and Pakistan should talk directly (not through other countries).

• It showed the possibility of peace even after a war.

Conclusion

The Simla Pact of 1972 was a significant moment in the history of India–Pakistan relations. It was signed after a major war and aimed to bring peace, understanding, and cooperation between the two neighbours.

Though the agreement was not successful in solving all issues, especially Kashmir, it helped in building a framework for peaceful dialogue. The principles of the Simla Pact – peace, respect, and bilateral dialogue – are still very important for the future of South Asia.

If India and Pakistan can return to the spirit of Simla, there is hope for a peaceful and cooperative future.